Machtige Arm, lijdende Knecht

Welke redenen zijn er om dit kleine boekje van Luther ter hand te nemen?
De meest voor de hand liggende reden is dat u een uitleg zoekt voor de tekst van Jesaja 53. U zoekt antwoorden op vragen zoals: Wie wordt bedoeld met de lijdende Knecht? Welke betekenis heeft dit hoofdstuk? In het Nieuwe Testament speelt Jesaja 53 een belangrijke rol, maar wat staat er letterlijk in de oudtestamentische tekst zelf? Leest u dit boek om deze reden, dan wordt u zeker niet teleurgesteld.
Toch laat het boekje zich op nog andere manieren lezen. We kunnen het ook zien als een beknopte inleiding in het denken van de reformator Maarten Luther (1483-1546). Als u dit geschrift met aandacht doorleest, maar ook uitleest, dan ontmoeten we veel van de hoofdpunten van Luthers theologische overtuigingen. Al heeft Luther geen overzichtswerk geschreven zoals Thomas van Aquino en Johannes Calvijn, dat betekent nog niet dat er geen systematisch eenheid is.
De vertaler ontdekte dat in dit kleine geschrift van Luther een grote consistentie en samenhang bestaat, zodat we kunnen spreken van een systematische eenheid.
Dr. Van den Brink noemt een aantal thema’s die uit het Lutheronderzoek bekend zijn en die tegelijk ook in dit geschrift naar voren komen. Het is voor de lezer van belang dat we deze thema’s kort noemen, zodat u kunt terugbladeren als u aan het lezen bent. Zo krijgt u gaandeweg de grote lijnen weer helder voor u.
Christologie
Verzoening
Theologie
Tropologie (wat moet een christen doen)
Geloof en ongeloof
Joden en Jodendom
De mens Luther

John MacArthur wordt in deze inleiding aangehaald en geeft een mooie samenvatting van Luther als mens: ‘Ondanks alle aandacht die er wordt gegeven aan de tekortkomingen van Luther, zal toch zijn onuitwisbare erfenis voorgoed bestaan in het voorbeeld van zijn geloof. Zijn heldenmoed, zijn diepe gedrevenheid, standvastige integriteit, aanstekelijke ijver en al zijn andere deugden zijn vruchten van zijn geloof. Deze ene man had een impact op de kerk en op de wereld die nog steeds invloed heeft op alle christenen die de Bijbel geloven. Luther zou geen enkele eer hebben gezocht voor zichzelf. Volgens zijn eigen getuigenis had hij alles aan Christus te danken. Zijn levensverhaal bevestigt dat. Dankzij bekering veranderde Luther compleet, van een bange, schichtige monnik in een toonbeeld van overtuigd en aanstekelijk geloof.’
Luther heeft de Bijbel in het Duits vertaald, omdat hij de Bijbel wilde geven in handen van de gewone man. Maar tijdens zijn colleges was de Latijnse tekst van de Vulgaat zijn uitgangspunt. Af en toe week hij daarvan af. Op blz. 37-38 is een vertaling opgenomen van de Latijnse tekst. Ook Bijbelteksten die Luther in zijn commentaar citeert, zijn weergegeven als vertaling van de Vulgaat en niet in de tegenwoordige gebruikte Nederlandse vertaling.

Het commentaar op de Bijbeltekst geeft Luther per woord of per zinsdeel. Om de lezer het verband van de woorden te laten zien, is telkens als kopje de gehele Bijbeltekst weer gegeven, waarbij de woorden die specifiek worden behandel, vetgedrukt zijn weergegeven. Bij Jesaja 52:13 bijvoorbeeld geeft Luther uitvoerige aandacht aan de Latijnse woorden et intelliget. In de vertaling is dat deel dan weergegeven onder de volgende kop: ‘Zie, Mijn Knecht zal verstandig zijn, Hij zal verhoogd en verheven zijn en Hij zal bovenmate hoog zijn’.
Luther zag terecht in dat de laatste paar verzen van hoofdstuk 52 een eenheid vormen met hoofdstuk 53. Hij begint zijn commentaar dan ook bij Jesaja 52 : 13. Conform de uitgave van 1550 wordt zijn commentaar niettemin aangeduid (bijvoorbeeld in de titel van dit boek) als een verklaring van Jesaja 53.

Enkele passages uit het Woord vooraf:
Ik heb het plan opgevat om nu hoofdstuk 53 te gaan behandelen, want de bedoeling van dit hoofdstuk is vooral om het lijden en de opstanding van Christus te overdenken en om Hem te danken voor Zijn onuitsprekelijk geschenk. Het is wonderbaarlijk dat Jesaja zoveel licht heeft gehad en dat hij zo duidelijk en ter zake de verborgenheden van Christus kon uitschilderen. Hij heeft dit zelfs mee ter zake gedaan dan de evangelisten. Paulus alleen uitgezonderd, die immers een uitverkoren instrument was.
Ongeveer de gehele Schrift heeft geen tekst die gelijk is aan dit drieënvijftigste hoofdstuk. Jesaja noemt deze Messias de Heere van de heerlijkheid, de Arm van de Heere, Koning, Priester – en toch een aller ellendigst, aller verachtelijkst Mens. Niemand in het gehele menselijke geslacht is verachtelijker dan Hij, en toch is Hij tegelijk God Die wij moeten vereren in Zijn majesteit. Dit allemaal voorziet Jesaja en hij aarzelt niet om te verzekeren dat deze Arm van de Heere de tweede Persoon van de Godheid en onze Hogepriester is, maar tegelijk waarachtig mens. Toen Hij tot slachtoffer was gemaakt, heeft Hij voor onze zonden voldaan, ons verlost van de macht van de satan en ons het eeuwige leven geschonken. Hij is het hoofdartikel van ons geloof en belijden, het artikel dat Paulus uitvoerig heeft behandeld. In deze lijdenstijd en in deze dagen waarin wij onze gedachten op Hem richten, willen wij beide zalen behandelen, namelijk dat Christus zowel God is als ook mens.
De vertaling van dr. Gert van den Brink is de eerste Nederlandse vertaling ooit. Zijn tekst is trouw aan het Latijn en in eigentijds Nederlands. Het is wellicht raadzaam bij het lezen er ook een voor ons vertrouwde vertaling naast te leggen. Luthers verklaring van Jesaja 53 zal velen aanspreken. Voor de geïnteresseerde lezer zal er veel van hun gading vinden.