Stervenskunst bij Luther
De auteur gaat in op Luthers omgaan met ziekte, dood en sterven in zijn eigen leven, de kunst van het sterven (ars moriendi) in de Middeleeuwen in het algemeen en een prachtig lied van Luthers hand over de dood. In een afsluitend essay betoogt de auteur dat elementen uit de stervenskunst van Luther een (‘reformatorisch’) antwoord vormen op het actuele ethische vraagstuk van ‘voltooid’ leven’.
Alderliesten pleit voor een op Luthers ars moriendi geïnspireerde stervenspraktijk, die wordt gevormd binnen relatiegerichte gemeenschappen. De christelijk geloofsgemeenschap, als netwerk van levende zorg. Arthur Alderliesten (1979) is theoloog en ethicus. Hij werkt als directeur bij 'Schreeuw om leven' en als projectcoördinator ethiek bij het prof. dr. G.A. Lindeboom Instituut. Arthur is getrouwd en heeft vier kinderen. Bij uitgeverij De Banier verscheen in 2020 van zijn hand de publicatie ‘Zijn als Christus’.
Uit de inleiding:
'Hoe we ons verhouden tot de dood is een actueel vraagstuk. Het is zowel een persoonlijke als een maatschappelijke opgave. Dat is een van de inzichten die de coronapandemie ons geeft. Mensen stierven in isolatie of met een geliefde aan hun zijde, volledig ingepakt in beschermingsmateriaal. Rouwprocessen zijn verstoord en afscheid nemen van de gestorvene kon slechts in beperkte kring. De bijna bereikte grenzen aan de ic-capaciteit triggerden tot reflectie op de dood: Ben ik er klaar voor om te sterven? Hoe wil ik sterven? Tegelijk wordt in Nederland het gesprek gevoerd over ‘voltooid leven’. Mensen willen sterven omdat zij naar hun eigen oordeel geen levensperspectief meer hebben. De politieke druk om hiervoor wetgeving te realiseren, zal toenemen. Is voor euthanasie een medische indicatie vereist, bij voltooid leven wordt ook dit als criterium losgelaten. Hoe gaan we hiermee om als christelijke kerk? Overstemmen we met ons ach-en-wee-geschreeuw – onbedoeld – het hulpgeroep van onze lijdende naaste?
De schrijver bestudeerde met deze ontwikkelingen op de achtergrond het sermoen van Martin Luther over de voorbereiding op het sterven. Luther had de schrijver hiermee te pakken. De pastorale, praktische en principiële toepassing van de toen nog jonge reformatorische rechtvaardigmakingsleer op het sterven, ervoer ik even krachtig en sprankelend als actueel. Ook omdat het voor mij persoonlijk een periode was van omgaan met verlies door de dood. Het resultaat van verdere verdieping in Luthers visie op en om omgang met lijden, sterven en dood is dit boekje. Het hart van dit boekje wordt gevormd door Luthers sermoen uit 1519 over de voorbereiding op het sterven. De overige hoofdstukken uit deel A groeperen zich rond dit hoofdstuk. Dit eerste deel wil christenen ondersteunen in hun stervensproces, maar vooral christenen in het volle, gezonde leven voorbereiden op hun sterven. De schrijver gebruikt een citaat van Søren Kierkegaard. Hij schreef dat de gedachte aan de dood aan een ernstig mens de juiste vaart in het leven geeft en het juiste doel, waarop hij zijn vaart richt (God zoeken, liefde en dood, blz. 101).'
Ars moriendi (de kunst van het sterven in Luthers tijd)
'De middeleeuwse mens was vertrouwd met de dood. Oorlogen, hongersnoden en epidemieën zorgden ervoor dat men op grote schaal met het einde van het leven werd geconfronteerd. De pest leidde er zelfs toe dat steden voor meer dan de helft werden ontvolkt. De dood kwam dichterbij. De gemiddelde levensverwachting lag tientallen jaren lager dan nu. Zo daalde de levensverwachting in Engeland tussen de dertiende en veertiende eeuw van 35 naar 27 jaar. Ook het kindersterftecijfer lag hoog: 20 tot 25 procent van de kinderen stierf tussen de geboorte en het vijfde levensjaar. De dood is zeker, maar het moment waarop hij intreedt, is onzeker. Seneca zei: ‘Mors certa, hora incerta’. Met Huizinga is te zeggen dat in de vijftiende eeuw zonder ophouden de roep van het memento mori klonk.'
Deel B bevat een essay: Naar een nieuwe op Luther geïnspireerde stervenspraktijk als antwoord op ‘voltooid leven’.
We eindigen deze bespreking met de uitspraak: Bereid je voor op het sterven.
'Zowel lichamelijk als geestelijk je voorbereiden op je afscheid. Lichamelijk gaat het om het zorg dragen voor je aardse goederen. Stel een testament op, zodat er na je dood geen reden is voor ruzie onder de erfgenamen. Geestelijk gaat het erom dat je in het reine komt met de mensen. Door mensen te vergeven en om vergeving te ontvangen. Deze voorbereidingen zijn nodig, zodat de stervende zich vervolgens in zijn stervensproces op God kan richten… Goed sterven betekent voor Luther vooral: spirituele zuiverheid komen voor een rustig stervensproces…'
'Voor een rustig stervensproces is het in lijn met Luther om over deze keuzes na te denken en die vast te leggen. Dat kan in een zogeheten ‘wilsverklaring’, waarin onder meer kan worden opgenomen dat men nooit en te nimmer geëuthanaseerd wil worden, of wanneer er voor de persoon in kwestie sprake is van ondraaglijk lijden en hij daarom euthanasie wil. Het antwoord daarop kan worden vastgelegd en gedeeld met verwanten en professionals, zodat daarmee rekening kan worden gehouden tijdens het stervensproces. Nog breder kan worden gedacht aan advance care planning, het van tevoren plannen van zorg.'
Een bijzonder boekje, dat om de hedendaags problematiek van ‘voltooid’ leven niet heengaat, maar op een evenwichtige wijze Bijbels en vanuit de kerkgeschiedenis ons handreikingen doet voor stervensbegeleiding. In het bijzonder vanuit Luthers stervenskunst!
Bijzonder hartelijk aanbevolen.
